De heilige Servaas van Maastricht

Servaas van Maastricht is de eerste historisch verifieerbare bisschop in de Nederlanden. Volgens de overlevering zou hij de laatste bisschop van Tongeren in Belgie en de eerste bisschop van Maastricht zijn geweest.

Vanaf de negende eeuw wordt het verhaal in de wereld gebracht dat Servaas geboren zou zijn in Armenië als een verre neef van Christus. Als wachter van het Heilig Graf in Jeruzalem zou Servaas een visioen hebben gekregen waarin hem wordt opgedragen naar Tongeren te gaan om daar de zeven jaar eerder overleden bisschop Valentinus op te volgen.

Aannemelijke feiten uit het leven van Servaas zijn te vinden in geschriften die tijdens het leven van de bisschop zijn vervaardigd, de zogenoemde ‘contemporaine bronnen’. De meeste historici zijn geneigd Servatius te identificeren met ene Sarbatios, door kerkvader Athanasius genoemd als één van de Gallische bisschoppen die aanwezig waren op de Synode van Sardica (Sofia), gehouden in 343. Geschiedschrijver Sulpicius Severus vermeldt dat Servaas zich op de synode van Rimini in 359 standvastig verzette tegen het Arianisme, een ketterij waarin de gelijke goddelijke natuur van de Zoon en de Vader ontkend wordt. Algemeen wordt verondersteld dat Servatius aanwezig was op de kerkvergadering van Keulen in 346. Verder vermelden annalen uit de vierde eeuw nog dat Servatius bemiddelde tussen twee elkaar bestrijdende keizers.

Gregorius van Tours (538-594) vermeldt Servatius twee eeuwen later zowel in zijn “Historia Francorum” als in zijn “Liber in gloria confessorum”. In de “Historia Francorum” beschrijft Gregorius een pelgrimstocht naar Rome, die Servaas zou hebben ondernomen omdat de Hunnen Tongeren binnen dreigden te vallen. Gregorius verhaalt de volgende legende. Terwijl Servaas waakt bij het graf van Petrus, krijgt hij een visioen waarin de heilige apostel tot hem spreekt: “Waarom, heilige man, maak je het mij zo moeilijk? Het is immers door God in zijn wijsheid onherroepelijk besloten dat de Hunnen naar Gallië komen en dat land als een wervelstorm zullen verwoesten. Neem deze raad van mij aan, ga snel weg van hier, regel je zaken thuis, zorg voor een graf en vraag om een zuiver linnen lijkkleed. Want je zult dit lichaam verlaten en jouw ogen zullen niet de rampen zien, die de Hunnen in Gallië zullen aanrichten zoals de Heer heeft besloten” (Hist. Boek II, 5-6).

Servaas keert, zo beschrijft Gregorius van Tours, na zijn opmerkelijke visoen bij het graf van Petrus snel van Rome terug naar Tongeren. Daar neemt hij de relieken van zijn voorgangers op, om onmiddellijk naar Maastricht af te reizen. Enkele dagen na zijn aankomst overlijdt hij daar, in het jaar 384. De overlevering wil dat Servaas stierf op 13 mei, zijn latere feestdag. 

Zijn graf bevindt zich volgens de traditie in de Sint-Servaascrypte in de naar hem genoemde Sint-Servaasbasiliek in Maastricht.

Het gebeente van Sint-Servaas was al in de 6e eeuw door bisschop Monulfus ‘verheven’, wat in die tijd gelijkstond met een heiligverklaring. Zijn naamdag komt al in de 8e eeuw voor op de kalender van Willibrord en het martyrologium hieronymianum. Servaas’ gebeente wordt vanaf de 12de eeuw bewaard in een schrijn van verguld zilver, de zogenoemde ‘noodkist’.

Deze naam is ontstaan doordat de reliekschrijn in tijden van nood in processie werd rondgedragen. In 1475 gebeurde dat bijvoorbeeld tijdens een uitbraak van de pest in Maastricht. Behalve in gevallen van nood, werd en wordt deze schrijn ook rondgedragen tijdens de zogenoemde Heiligdomsvaarten elke zeven jaar.

Sint Servaas is de patroonheilige van Maastricht.