We zien dus dat ook het kerkgebouw, de riten en de eredienst en alles wat daarmee samenhangt, ons meevoeren op de weg naar onze heiliging, naar onze vergoddelijking. Alles in de Kerk is gericht op dat doel. Wanneer we vreemde elementen uit ons dagelijks leven in de Kerk of in het kerkgebouw toelaten, dan seculariseren we de kerk en dwalen we af van de Orthodoxie.
Waar dat uiteindelijk toe kan leiden werd mij pijnlijk duidelijk in een televisieprogramma van de NCRV, waarin getoond werd hoe een katholieke pastor in enkele dagen zijn hele kerk overhoop haalde om een en ander een meer ‘modern’ aanzien te geven en ‘functioneler’ te maken. Werkelijk alles werd gesloopt en uit zijn verband gerukt, totdat er een ‘gezellige’ kring van stoelen gevormd was rond een als altaar dienende tafel. “Zo voelen de mensen meer betrokkenheid bij elkaar”, beweerde hij, om daar de werkelijk alleszeggende uitspraak aan toe te voegen, waarmede de ganse crisis in het Westerse Christendom werd verwoord: “Nu staat de mens weer centraal!”
In schril contrast hiermee staan de woorden van patriarch Alexis I, die hij in 1945 richtte tot de Russische geestelijkheid. Na de Grote Vaderlandse Oorlog mochten van Stalin weer vele kerken en kloosters geopend worden, maar tijdens de terreur van de jaren twintig en dertig was er veel van de orthodoxe geest uitgeroeid en verloren gegaan, om nog maar niet te spreken over de liquidatie van het overgrote deel van de geestelijkheid en het monnikendom. De priesters die de kampen hadden overleefd waren vaak geheel ‘verwilderd’ of ‘gebroken’ teruggekeerd en de nieuwe priesters hadden geen enkele opleiding genoten en waren vaak onbekend met veel kerkelijke gebruiken omdat er al decennia geen kerken meer open waren.
Om de zichzelf langzaam oprichtende Kerk weer in het goede spoor te krijgen, schreef hij onder andere de volgende aanwijzingen, die geheel in het verlengde liggen van het hierboven besprokene:
“Om aan te geven wat de ware schoonheid is in de kerk, in de diensten en in het bijzonder in de liturgische muziek, niet vanuit mijn persoonlijke smaak, maar in de geest van de Kerk, wil ik u de volgende richtlijnen meegeven, die onmisbaar zijn voor alle priesters in alle kerken.
In de kerk is alles anders, dan dat, wat we voortdurend om ons heen zien in de wereld De afbeeldingen zijn niet dezelfde als die we in ons huis hebben. De muren zijn beschilderd met heilige afbeeldingen, alles schijnt in een helder licht. Alles richt de geest omhoog en trekt ons weg van al onze normale gedachten en voorstellingen van de wereld.
En wanneer we in een kerk iets zien, dat niet correspondeert met die grootsheid en die bijzondere betekenis, dan worden wij geschokt. De heilige vaders, die niet alleen de eredienst hebben vormgegeven, maar ook de uiterlijke aspecten en de innerlijke bedoeling, hebben aan alles gedacht. Zij hebben in alles zo voorzien en alles zo geregeld, dat zij in de gelovigen een zodanige speciale geestelijke gemoedsstemming opwekken, dat niets hen meer af kan houden van hun vlucht naar de hemelen, naar God, naar deze hemelse wereld, waarvan de kerk een reflectie moet zijn.
In een ziekenhuis is alles erop gericht de ziekten van het lichaam te genezen, daar worden alle condities geschapen die te maken hebben met de noden van de zieke mens. Zo moet in een spiritueel ziekenhuis, de kerk van God alles aanwezig zijn om het spirituele doel te bereiken.
De betekenis van een kerk is niet om de gewoonten en de smaak van een individu te plezieren, maar het gaat erom het individu op het reddende pad van Christus te leiden”.
